Het cliché van de canon

Ooit kreeg ik bij wijze van Sinterklaassurprise een gigantische knoop, zodat ik kon oefenen met doorhakken. Ik weet niet of ik daar sinds die tijd veel beter in ben geworden, maar de komende twee jaar kan ik de proef op de som nemen. Als ik uit elk land ter wereld slechts één boek wil selecteren, moet ik immers nogal wat keuzes maken. Om het mezelf iets gemakkelijker te maken, besloot ik te kijken of ik de keuzemogelijkheden een beetje kon inperken.

Ik zou me bijvoorbeeld kunnen beperken tot bepaalde genres, zoals romans en korte verhalen. In eerste instantie klonk dat goed, want om de een of andere reden leek het alsof proza een beter beeld van de wereld zou kunnen schetsen dan poëzie. Maar toen ik me begon te verdiepen in de wereldliteratuur, vroeg ik me af of dat wel klopte. Ik las bijvoorbeeld dat een van de belangrijkste literaire werken uit Oeganda een lang gedicht is: Okot p’Biteks Song of Lawino. En ik las over landen waar poëzie een belangrijkere rol lijkt te spelen dan proza, zoals São Tomé en Principe.

Bovendien bestaat de helft van mijn boekenkast al uit romans, en was het niet de bedoeling om op zoek te gaan naar het onbekende? Opeens leek het een veel beter idee om geen enkel genre uit te sluiten. Daarom besloot ik om van alles wat te lezen, van gedichten en toneelstukken tot graphic novels en prentenboeken.

Ik besloot om mezelf één uitzondering toe te staan en, als het even kan, uitsluitend fictie te lezen. Het is misschien een arbitraire keuze, zeker aangezien de grens tussen fictie en non-fictie lang niet altijd even duidelijk is, maar toch heeft het iets moois om op reis te gaan door de verbeelding van anderen.

Alleen lost dit het probleem van het kiezen niet op. Zelfs als je alle non-fictie uitsluit, blijft er in de meeste landen ontzettend veel over. Hoe zou ik de keuzemogelijkheden ooit kunnen inperken tot één enkel boek?

Een verleidelijke oplossing is om zoveel mogelijk voor klassiekers te kiezen. Die hebben de tand des tijds doorstaan en lijken daarmee een zekere garantie te geven voor kwaliteit. Maar toen ik een lijst begon te maken van mogelijke boeken, leken de titels opeens saai en voorspelbaar. Ga maar na. Als je de klassieker van Colombia zou moeten kiezen, welk boek zou het dan zijn? Grote kans dat het antwoord Honderd jaar eenzaamheid is. Op dezelfde manier denken we bij Russische literatuur aan Tolstoj of Dostojevski en bij Portugese literatuur aan Fernando Pessoa of José Saramago. Natuurlijk woeden er discussies over de vraag welke boeken die felbegeerde plek in de canon het allermeest verdienen, maar vaak blijft dat gekibbel in de marge. De kanshebbers behoren allemaal tot een select gezelschap van auteurs die we allemaal al wel kennen. Meestal mannen, meestal wit, meestal dood. De canon is een cliché. (En natuurlijk gehoorzaamde mijn boekenkast dat cliché. Márquez, Tolstoj, Dostojevski en Saramago stonden er allemaal al in.)

Kiezen voor klassiekers was dus uitgesloten. En dat is misschien maar goed ook, want de zoektocht naar het boek uit een bepaald land suggereert onterecht dat er zoiets bestaat als één enkel boek dat een heel land kan representeren.

In plaats daarvan besloot ik om het tegenovergestelde te doen en uitsluitend boeken te kiezen van auteurs van wie ik nog nooit gehoord had. Zo daag ik mezelf uit om eens iets anders te lezen en kom ik hopelijk boeken tegen die in de canon maar al te vaak ontbreken. Ik ben benieuwd welke meesterwerken ik al die tijd gemist heb. Laat het kiezen maar beginnen!