Verenigde Arabische Emiraten: als een vis in het zand

Het is een doodgewone dag ergens aan het begin van de jaren vijftig, wanneer twee koppelaarsters een bezoek brengen aan Noora, een zeventienjarig meisje dat met volle teugen geniet van het leven in de bergen. Ze woont in een hut in een verlaten deel van het Arabisch schiereiland en brengt haar dagen door met water halen, geiten melken, eten koken en hout verzamelen. Tot die koppelaarsters op bezoek komen. Zij inspecteren haar gezicht, trekken aan haar oogleden en klappen op haar wangen. Ze wordt gekeurd alsof ze een stuk vlees is, en veel meer zal ze ook niet zijn in het huis van haar toekomstige man. Ze zal vooral koken en schoonmaken – ‘be a part of the home’. ‘Mind you,’ voegen de koppelaarsters eraan toe, ‘all the while looking beautiful.’

In The Sand Fish (2009) onderzoekt romanschrijver en documentairemaker Maha Gargash wat er gebeurt wanneer een zorgeloze, zelfstandige jonge vrouw in een keurslijf gedwongen wordt. Noora is geen vrouw die zich zomaar aanpast aan de wensen van anderen. Haar moeder heeft haar vaak genoeg ingeprent hoe vrouwen zich behoren te gedragen: kleine stappen nemen, een lieflijke toon aanslaan, discreet giechelen en te allen tijde naar beneden kijken. Noora wordt er alleen maar chagrijnig van; door het naar beneden kijken mist ze alle gekke bekken die haar vader trekt. Gelukkig heeft die laatste het niet zo op oubollige genderrollen, waardoor Noora het grootste gedeelte van haar jeugd in vrijheid doorbrengt.

Wanneer haar moeder overlijdt en haar vader dement wordt, verandert alles. Noora’s conservatieve broer Sager vindt dat Noora zich met spoed ‘als een vrouw’ moet gaan gedragen, en dus is het afgelopen met haar bergleven. Veel te mannelijk. Zodra Sager hoort over een rijke parelhandelaar aan de kust die een derde vrouw zoekt, besluit hij de koppelaarsters op te trommelen om zijn zus uit te huwelijken.

Noora probeert nog te vluchten, maar tevergeefs. Aan de kust, getrouwd met een oudere man die al twee vrouwen heeft, voelt ze zich als de zandvis die ze kent uit de bergen. Wanneer dat diertje op de verkeerde tijd op de verkeerde plek is, probeert het wanhopig te ontsnappen. Zo wanhopig, dat het zich indien nodig de rotsen in zal boren. ‘It’ll ram it’s head till it kills itself.’

The Sand Fish bevat alle ingrediënten voor een goed verhaal: een vurige heldin, een klassieke vrijheidsstrijd en een intrigerend achtergrondverhaal – de ineenstortende parelhandel en opkomende olie-industrie in wat nu de Verenigde Arabische Emiraten zijn. Toch miste ik iets. Misschien kwam het door zonderlinge opmerkingen als ‘Noora hugged her chest and felt the ripeness of her breasts’, waardoor ik Noora maar moeilijk serieus kon nemen. Of misschien lag het aan de constante stroom racisme en seksisme waarmee de lezer wordt overspoeld – niet alleen afkomstig van Sager of Noora’s nieuwe man, maar ook van haarzelf. In ieder geval bleven de personages aan de vlakke kant, waardoor Noora’s vrijheidsstrijd aan kracht inboette. Het belang van The Sand Fish zit hem eerder in dat achtergrondverhaal, waardoor de lezer een glimp opvangt van de jaren vijftig in de bergen van het Arabisch schiereiland.