In haar essaybundel Hoe ik Sheherazade heb vermoord maakt Joumana Haddad niet alleen korte metten met de vertelster uit Duizend-en-een-nacht, maar vooral met onze aannames, droombeelden en stereotyperingen over Arabische vrouwen in het algemeen. Ze heeft maar al te vaak aan een westers publiek moeten uitleggen dat Arabische vrouwen heus mouwloze topjes en minirokken dragen en ergert zich dood aan het cliché van de Arabische vrouw als zielig, onderdrukt en weerloos schepsel. In Hoe ik Sheherazade heb vermoord (2011) vertelt ze daarom het verhaal van een andere Arabische vrouw: haar eigen verhaal.
Zelf past Haddad (1970) namelijk in het geheel niet in clichématige hokjes. Ze schrijft erotische poëzie, richtte een controversieel tijdschrift over het lichaam op en neemt in haar boeken geen blad voor de mond. Openhartig licht ze toe hoe markies de Sade haar seksuele ontwikkeling beïnvloedde, hoe het was om op te groeien in een door oorlog geteisterd Beiroet en hoe het is om geïntimideerd te worden vanwege haar keuzes.
Haddad noemt zichzelf een ‘compromisloos schrijfster’ en in deze bundel is ze dat zeker. Ze heeft geen boodschap aan consensus of unanimiteit (‘Vijanden zijn onvermijdelijk’) en valt geregeld haar eigen cultuur aan. Haar activisme spat van de pagina’s. Hoe ik Sheherazade heb vermoord, dat uit het Engels werd vertaald door Marion Drolsbach, leest als een vlammend betoog over ongelijkheid en als een dringende oproep aan vrouwen om niet over zich heen te laten lopen.
Haddad combineert haar vurige boodschap met een toegankelijke schrijfstijl en een flinke dosis humor (zo moet ze niets hebben van het paradijs: ‘Een plaats waar een man en een vrouw werden gestraft omdat ze een appel hadden geplukt en seks hadden gehad? Serieus?! Mij niet gezien!’). Als klap op de vuurpijl vormt haar boek een eerbetoon aan Arabische schrijfsters. Van de Libanese May Ziade tot de Palestijnse Fadwa Touqan – elk essay opent met een citaat van een andere dichter, essayist of romanschrijver. Wat wil je nog meer, zou je denken.
Toch is het niet allemaal feministische rozengeur en intersectionele manenschijn. Zo is er een teleurstellende passage waarin Haddad okselhaar bij vrouwen gelijkstelt aan vette haren en onverzorgde kleren (mannen mogen hun bossen wel gewoon welig laten tieren, dat spreekt voor zich). In een nog teleurstellender passage schrijft Haddad dat vrouwen zich hoognodig moeten bevrijden van hun slachtofferrol (en dat ze, als ze dan toch bezig zijn, mannen meteen maar moeten bevrijden van hun angst voor sterke vrouwen). Het maakte me ongemakkelijk. Verwijten over zogenaamde slachtofferrollen zijn gevaarlijk in een wereld waarin vrouwen geregeld slachtoffer zijn. En waarom is het aan de gemarginaliseerde groep om de machtige groep van zijn bibberige bangigheid af te helpen? Laat mannen met een sterke-vrouwen-fobie hun angst maar op eigen houtje overwinnen.
Omgekeerd zou Haddad misschien zo haar twijfels hebben bij dit project. Ze heeft een afkeer van labels en benadrukt dat mensen zich niet om de verkeerde overwegingen door haar boek moeten laten fascineren. De enige reden waarom iemand interessant zou kunnen zijn, schrijft ze, is omdat zij of hij zichzelf is – niet omdat ze een schrijvende Arabische vrouw is. In het kader van dit project heb ik Haddads boek natuurlijk juist om die laatste reden uitgekozen. Toch heeft ze een punt. In een ideale wereld kiezen we geen boeken uit op basis van de afkomst of genderidentiteit van de auteur, maar op basis van het onderwerp, het genre of de schrijfstijl. Maar we leven niet in een ideale wereld. We leven in een wereld die wordt gedomineerd door witte, westerse mannen – ook in de literatuur. Als we niet nadrukkelijk op zoek gaan naar andere perspectieven, is er een grote kans dat die door alle witheid worden ondergesneeuwd. En dit boek? Dat had ik in dat geval misschien nooit gelezen.
1 Reactie
Niet alleen de essays van Haddad zijn activistisch, zoals je schrijft, ook deze blog kenmerkt zich door een activistische toon. En die kritische ‘Neem-het-niet’-toon bevalt me zeer!