Voor zover ik weet is er maar één roman van een Omaanse vrouw vertaald in het Engels: Sayyidat al-Qamar. Het is de tweede roman van Jokha al-Harthi (1978), die Arabische literatuur doceert aan de Sultan Qaboos University in Oman en die net als Nadiah Alkokabany deelnam aan een van de workshops van de International Prize for Arabic Fiction. Sayyidat al-Qamar werd goed ontvangen. Het boek won in 2010 de Best Omani Novel Award en werd in 2018 door Marilyn Booth vertaald als Celestial Bodies. De vertaling werd beloond met een plek op de longlist van de Man Booker International Prize, waarvan de shortlist overigens vandaag bekendgemaakt wordt (spannend!). Dat klinkt allemaal veelbelovend, maar desondanks – of misschien juist daardoor – viel de roman uiteindelijk een beetje tegen.
Celestial Bodies speelt zich af in het Omaanse dorp al-Awafi en vertelt het verhaal van drie zussen en hun familie. De titel is afkomstig van de oude legende die vertelt dat mensen ooit allemaal hetzelfde waren: wezens die zowel vrouw als man waren, ‘children of the moon’. Iedereen had vier handen, vier voeten en twee hoofden. Toen de goden bang werden dat deze wezens sterker waren dan zij, spleten ze hen in tweeën. Zo ontstond de mens: een half wezen, vrouw óf man. Sindsdien gaan die helften, lekker heteronormatief, op zoek naar hun wederhelft. Zo ook de drie zussen uit Celestial Bodies. Mayya trouwt na een gebroken hart met Abdallah, Asma trouwt uit plichtsgevoel, en Khawla wijst alle aanzoeken af terwijl ze wacht op haar geliefde, die naar Canada is geëmigreerd.
In korte hoofdstukken wisselen de verhalen van Mayya, Asma en Khawla elkaar af. Het is alleen jammer dat het daar niet stopt. We volgen ook hun moeder Salima, Mayya’s dochter London, haar man Abdallah, de tot slaaf gemaakte Zarifa en nog tien andere personages. al-Harthi wijdt uit over zoveel personages dat ik dat laatste zelfs moest natellen. Bovendien switcht ze ook nog eens tussen het verleden en het heden. En dus springen we van Abdallahs klachten over vliegtuigen naar de obsessieve handelingen van Muhammad naar de ervaringen van tot slaaf gemaakte mensen naar de huwelijksproblemen van London naar Azzans liefde voor literatuur, enzovoorts. Tijd om adem te halen is er bijna niet.
De fragmentarische opzet zorgt voor redelijk wat verwarring (wie is Azzan eigenlijk?) en ook voor afstand. De scène waarin Khawla uitgehuwelijkt dreigt te worden, zou eigenlijk hartverscheurend moeten zijn, maar deed me weinig. En toen ik las over een moeder die rouwt nadat haar zoon op een mijn is gestapt, was ik vooral bezig met de vraag wie deze moeder precies is. Dat is zonde, want schrijven kán al-Harthi. Khawla’s betoog tegen het aanstaande huwelijk is vlammend en onwrikbaar. Ook de rouwende moeder wordt op pijnlijke maar prachtige manier in beeld gebracht: ‘She died, though no one knew she was dead. Every day and every night, for ten years, she died a little more. She breathed and ate and drank but she was dead. She spoke to people and walked among them, dead.’
Celestial Bodies is niet alleen een familieverhaal, maar ook een allegorie over de geschiedenis van Oman zelf. Een mooi voorbeeld daarvan is de naam die Mayya haar dochter geeft. Tegen de wil van haar familie in noemt ze haar niet Maryam, Zaynab of Safiya, maar London. Het is een moderne en tegelijk controversiële keuze, alsof Mayya’s dochter symbool staat voor een nieuw begin in een samenleving die tegelijkertijd geplaagd wordt door conservatisme. De spiegeling is een mooi idee, maar in mijn ogen vertroebelt de fragmentarische opzet het beeld dat al-Harthi schetst van Oman. Wellicht is het vooral een kwestie van smaak, want Marilyn Booth schrijft in haar introductie dat Celestial Bodies in de Arabische wereld werd geprezen om haar innovatieve literaire structuur. En innovatief is het. Maar het beeld dat bij mij het meest blijft hangen, is dat van chaos.
2 Reacties
Een duidelijke recensie van een warrig boek dat geschreven is door iemand die heel veel schrijftalent heeft. Tenminste, zo interpreteer ik de beschrijving van dit boek. Misschien wou ze gewoon teveel tegelijk zeggen, en had ze het beter kunnen verdelen over meerdere boeken. Ik ben in ieder geval benieuwd naar haar volgend boek!
Ik vond het niet warrig, maar soms wel verwarrend. Boeken zijn nou eenmaal niet voor iedereen weggelegd. Ik denk dat dat vooral een kwestie van smaak is, of soms simpelweg een kwestie van timing. Anderen vinden Celestial Bodies wel heel mooi, want het staat inmiddels op de shortlist van de Man Booker International!