Bahrein: van meisje tot oma

De twaalfjarige Khadeeja woont samen met haar moeder in een groot huis in het zonnige Bahrein, ‘the mother of a million palm trees’. Het liefst speelt ze met haar pop Layla, die voor haar niet zomaar een stuk speelgoed is maar haar beste vriendin. Samen leiden ze een zorgeloos leven, tot blijkt dat Khadeeja’s moeder ongeneeslijk ziek is. Khadeeja dreigt alleen achter te blijven en volgens haar moeder is er maar één uitweg: haar twaalfjarige moet per direct uitgehuwelijkt worden. Hoeveel het meisje ook tegenstribbelt, ze kan haar moeder niet op andere gedachten brengen. En zo komt het dat Khadeeja het ene moment nog een theepartijtje houdt met Layla, en het volgende moet beginnen aan een zevendaagse huwelijksceremonie. Pas op de laatste dag, haar trouwdag, zal ze haar aanstaande ontmoeten. Sarah A. Al Shafeis Yummah (2005) begint niet bepaald hoopvol.

Des te eigenaardiger is het vervolg. Op weg naar het altaar wenst Khadeeja nog dat de grond opensplijt en haar verzwelgt, maar daar aangekomen verdwijnt haar tegenzin als sneeuw voor de zon. In één oogopslag is ze verliefd. ‘Though he was only a stranger a moment ago,’ zegt ze, ‘it suddenly didn’t feel that way anymore. He looked into my eyes and I felt him see through me, my soul, my life.’ Haar plotse ommezwaai is verbijsterend. Als lezer kun je alleen maar bevreemd toekijken hoe een twaalfjarige zielsgelukkig met een oudere man naar huis gaat en de volgende ochtend dolenthousiast uit bed springt om zijn ontbijt klaar te maken.

Gelukkig heeft Khadeeja het redelijk goed getroffen met haar nieuwe man, die Mohammed blijkt te heten. Hij zorgt dat ze zich thuis voelt in zijn huis, praat met haar over boeken, en helpt haar met de afwas. Als je je over je ongeloof heen kan zetten, zou het zomaar kunnen dat Al Shafei je toch het verhaal in weet te trekken. De bevreemding is echter nooit ver weg, want binnen de kortste keren is Khadeeja zwanger. Wanneer ze bevalt van een dochter, wordt pijnlijk duidelijk hoe jong ze zelf nog is. ‘A girl,’ vertelt ze, om er meteen aan toe te voegen: ‘My eyes were searching for Layla to tell her the news. She had a sister to play with. A baby girl.’

Samen krijgen Mohammed en Khadeeja maar liefst acht kinderen en lange tijd kan Khadeeja  haar geluk niet op. Wanneer ze zwanger is van de negende, valt de grond opnieuw onder haar voeten weg. Mohammed, inmiddels haar grote liefde, verliest zijn baan en verdwijnt plots uit haar leven. Even is het verhaal extra meeslepend – wat is er gebeurd? Komt hij nog terug? – maar dan verandert het boek langzaam van karakter. We maken flinke sprongen in de tijd en de roman begint hoe langer hoe meer te lijken op een biografisch overzicht van geboortes, huwelijken en sterfgevallen. Dat zijn er nogal een aantal, want we volgen Khadeeja totdat ze een overgrootmoeder is. Haar kleinkinderen noemen haar ‘Yummah’ en ze wordt door de hele familie op handen gedragen.

Op de achtergrond volgen we de politieke ontwikkelingen in Bahrein, dat gedurende Khadeeja’s leven verandert van een Brits koloniaal protectoraat in een onafhankelijk koninkrijk. Haar liefde voor haar eiland spat vanaf de allereerste alinea’s van de pagina. Ze noemt het eiland liefkozend ‘my Bahrain’ en kan zich geen betere woonplaats voorstellen: ‘The sun was always shining, the sky was always clear’.  En die onafhankelijkheidsdag? Dat was een dag zoals geen andere: ‘We were happy; there wasn’t a single soul on the island of Bahrain who wasn’t happy’.

Deze citaten onderstrepen ook een van de minpunten van Yummah. Al Shafeis zinnen zijn kinderlijk eenvoudig, zelfs wanneer Khadeeja de leeftijd van overgrootmoeder heeft bereikt, en worden regelmatig ontsierd door vreemde werkwoordconstructies en ontbrekende leestekens. Ook heeft ze de neiging om nét iets te veel uit te leggen. Soms is dat onbedoeld komisch, zoals in de scène waarin Khadeeja een miskraam heeft en in het ziekenhuis belandt. Mohammed zit doodongerust naast haar. ‘His eyes were wide open,’ schrijft Al Shafei, om er voor alle zekerheid aan toe te voegen: ‘those of a concerned person.’

Zulke toevoegingen zijn onnodig, want ondanks alles schuilt er ergens een verteller in Al Shafei. Een aantal keer slaagde ze erin om me mee te slepen en van tijd tot tijd was het verhaal zelfs ronduit spannend. Bovendien is Yummah, die op handen gedragen overgrootmoeder die zielsveel van haar eiland houdt, een personage dat ik niet snel zal vergeten.