Betool Khedairi’s Afwezig is het eerste boek van dit project dat ik twee keer heb gelezen. De eerste keer was ergens in april, vlak voordat mijn vriend en ik uit elkaar gingen. In de weken die volgden kon ik me er niet toe zetten om te schrijven en zodra die periode voorbij was, kon ik me geen woord meer herinneren. Dat heeft overigens alles met de situatie en niets met het boek te maken. Khedairi is een meesterverteller.
Afwezig (2009) speelt in het Irak van eind jaren ’90, wanneer Bagdad wordt geteisterd door het ene bombardement na het andere. Dalaal, een jonge vrouw die als kind haar ouders verloor, woont bij haar kinderloze tante en oom in een overvol appartementencomplex. Zij namen haar destijds meteen in huis, maar dat ging niet van harte. Haar oom staat er nog altijd op dat hij niet Aboe Dalaal maar Aboe Ghajib heet: de vader van het kind dat nooit geboren zal worden. Uit protest weigert Dalaal ‘oom’ tegen hem te zeggen. In plaats daarvan noemt ze hem steevast ‘de man van mijn tante’. Slechts af en toe, heel zachtjes, noemt hij haar ‘mijn dochter’, alsof hij stiekem zijn stembanden aan het testen is.
De vijandigheid binnen het gezin is nog niks vergeleken met de situatie buitenshuis. De infrastructuur is compleet vernietigd, burgers worden uitgehongerd, en het kraanwater is niet meer drinkbaar. Dalaals vriendin Ilhaam, die in het ziekenhuis werkt, is ervan overtuigd dat zij het werkelijke doelwit zijn: ‘De vrouwen en kinderen. Dat weet ik maar al te goed en ik laat me door niemand iets wijsmaken. Het ziekenhuis waar ik werk, zit vol zieke vrouwen en kinderen die sterven in de armen van hun moeders.’
Medische zorg is overigens een luxe geworden. Dalaals lippen zijn door een verlamming naar rechts gezakt, ‘alsof iemand er met een onzichtbare draad aan heeft getrokken’. Ze heeft jaren gewacht op een cosmetische ingreep in Turkije, maar nu is het te laat. In plaats daarvan loopt het storm bij Oemm Mazin, de waarzegster die koffiekopjes leest en kruidenmengsels voorschrijft.
De chaos van de oorlog is onmetelijk, maar Khedairi zoomt juist in op het kleine: de huidschilfers van Aboe Ghajib, zijn gepulk aan de bank, de vettige neus van Dalaals tante. Ze beschrijft het allemaal met dezelfde scherpe, realistische blik. Khedairi maakt de dingen niet mooier dan ze zijn.
Alhoewel: soms botst haar poëtische taal met de gruwel van de oorlog en zou je de bombardementen bijna vergeten. Khedairi’s beeldspraak is origineel; haar zinnen zijn ritmisch en poëtisch. Maar zelfs wanneer alles zonnig lijkt, is de oorlog nooit ver weg: ‘De zon likt de buitenmuren van de huizen. Tongen van bruinrood zonlicht bewegen tussen de witte strepen van het zebrapad, die door het veelvuldige gebruik zijn vervaagd. Ze zijn al jaren niet meer overgeverfd.’
Ook Khedairi’s dialogen zijn beeldend en poëtisch. Wanneer de muren van de gebouwen op een ochtend zijn besmeurd met zwarte vegen, zegt de man van Dalaals tante: ‘Zwarte regen. (…) Ze zeggen dat Bagdad vandaag oogpotlood heeft opgedaan met kohl van de geallieerden’. Soms klinken dit soort uitspraken een tikkeltje onrealistisch, maar mooi zijn ze wel. Bovendien schrijft Khedairi met humor. (In antwoord op haar oom zegt Dalaal tegen zichzelf: ‘Lancôme. Waterproof.’)
Afwezig is mooi vertaald door Caroline Roset, onder mentoraat van Djûke Poppinga. Er gebeurt in eerste instantie weinig: de man van Dalaals tante klaagt eens over zijn psoriasis, haar tante veegt nu en dan de schilfers op, Dalaal eet een ei. Maar Khedairi maakt van het kleine iets groots. Soms schuilt er achter een enkele regel een heel verhaal. In twee regels weet ze een levensecht personage neer te zetten en veel hoofdstukken lijken door hun opbouw en krachtige slot net een kortverhaal.
Er komt meer vaart in de roman wanneer Aboe Ghajib besluit om een bijenvolk te kopen met het bedrag dat ze hebben gespaard voor Dalaals mondcorrectie, om van de honing te kunnen leven. Imker zijn blijkt heel wat moeilijker dan gedacht. Dalaal moet de man van haar tante te hulp schieten, terwijl ze in de tussentijd ook nog verliefd wordt. Maar zelfs als er helemaal niets zou gebeuren, zouden Khedairi’s taal- en vertelkunst dit boek de moeite waard maken. Het was geen straf om Afwezig twee keer te lezen.
2 Reacties
Wat een impact heeft zo’n breakup, maar wat fijn dat er weer een blog is. Het lijkt me trouwens een hele kunst om een boek met zo’n mooie vertelstijl goed te vertalen.
Ja he? Sowieso lijkt vertalen me een hele kunst. Volgens mij worden vertalers ook vaak ondergewaardeerd, al heb ik het idee dat daar langzaamaan verandering in komt.