Wat ik niet las, deel 14: Benin

Eigenlijk stond er vorige week maandag een verhalenbundel uit Georgië op de planning, maar hoe vaak ik ook aan het boek begon, mijn gedachten bleven maar afdwalen. Na een poging of drie gaf ik het op. Ik vond twee alternatieven: Nino Haratischwili’s monumentale familie-epos Het achtste leven en Nana Ekvtimisjvili’s binnenkort te verschijnen roman Het perenveld. Omdat de eerste roman wel erg monumentaal is – 1312 pagina’s om precies te zijn – besloot ik te wachten op Het perenveld. Die verschijnt op 18 september, dus het zal nog een aantal weken duren voordat ik verder kan gaan met mijn route. Een mooi moment om een tweede bezoek te brengen aan de laatste landen uit mijn serie ‘Wat ik niet las’.

In deze serie ga ik terug naar achttien verschillende landen, op zoek naar de vrouwen die ik in de eerste helft van 2018 over het hoofd zag. Vandaag staat Benin op de planning, en dus ging ik op zoek naar een vertaald boek van een Beninese vrouw. Dat is nog niet makkelijk. Lange tijd kwam ik niet verder dan een aantal gedichten uit de bloemlezing A Rain of Words, waarin Irène Assiba d’Almeida poëzie van vrouwen uit Franstalig Afrika verzamelt. Ik had de hoop op een roman eigenlijk al opgegeven toen ik me herinnerde dat ik in een eerdere blogpost schreef over de Beninees-Amerikaanse Rashidah Ismaili (1941), die niet alleen dichter maar ook roman- en toneelschrijver is. Opeens had ik meerdere titels om uit te kiezen.

Ik koos Autobiography of the Lower East Side, waarin Ismaili ons mee terug neemt naar het New York van de jaren ’60. In losjes met elkaar verbonden verhalen wekt ze een bruisende, artistieke buurt tot leven die bevolkt wordt door schrijvers, dichters, kunstenaars, jazzmuzikanten en academici. Zo is er Nusa, een jonge Islamitische studente die door haar man verlaten wordt en in haar eentje voor hun zoontje Moussa moet zorgen. Een eind verderop woont Bill, de iets oudere acteur die verliefd wordt op Nusa. En weer verderop vinden we Fred, een aan heroïne verslaafde jazzmuzikant die zijn uiterste best doet om af te kicken. Langzaam maar zeker leren we de Lower East Side kennen.

Geen van haar bewoners heeft het echt makkelijk. Bijna allemaal bevinden ze zich op een kruispunt in hun leven – net verhuisd, net gescheiden, net getrouwd – en vaak moeten ze hun best doen om de eindjes aan elkaar te knopen, soms terwijl ze handtastelijke conciërges van zich af proberen te houden. Hun witte medemensen maken het er niet makkelijker op: racisme en islamofobie zijn aan de orde van de dag. Mensen lopen met een grote boog om Nusa heen wanneer ze haar traditionele kleren draagt; Bill krijgt altijd de rol van misdadiger, nooit die van advocaat; en Hussein wordt door zijn hoogleraar liever Harry genoemd. ‘I’m telling you, man, some of these cats act like they don’t know it’s 1962’, verzucht iemand op een gegeven moment. Het is een pijnlijk herkenbare uitspraak.

Met zoveel personages is het misschien onvermijdelijk dat er hier en daar wat afstand ontstaat. Sommige buurtbewoners, zoals de schrijver Charlie, worden nooit echt personen van vlees en bloed. Degene die het meest gaat leven is Nusa, de jonge studente die we vanaf het begin volgen. Tot in detail beschrijft Ismaili haar dagelijkse leven – de kamer die ze inricht voor haar zoontje, de boodschappen die ze doet – zonder ook maar één moment de aandacht van de lezer kwijt te raken. Misschien is het geen toeval dat het juist Nusa is die deze roman draagt. Ismaili verhuisde zelf ook op jonge leeftijd naar de Lower East Side, waar ze haar man kwijtraakte en achterbleef met een jong zoontje en een stapel studieboeken. Het is een fase uit haar leven die waarschijnlijk ongelofelijk moeilijk was, en die in Autobiography of the Lower East Side ongetwijfeld romantischer oogt dan hij was. Door Ismaili’s eenvoudige, van tijd tot tijd lyrische proza, krijgt zelfs een moord in een donker steegje iets poëtisch. Ismaili creëert schoonheid waar het echte leven lelijk was.