Net als in Togo is er in Benin weinig te kiezen voor de papieren wereldreiziger die geen Frans spreekt. Ik vond niet veel meer dan de verhalenbundels, gedichten en toneelstukken van Rashidah Ismaili (1941), een Beninees-Amerikaanse auteur die inmiddels in New York woont, en de romans van Olympe Bhêly-Quenum (1928), een Beninees-Franse auteur die lange tijd in Frankrijk heeft gewoond. Met het doel om iets anders te lezen dan mijn voorganger Ann Morgan, koos ik voor de laatste schrijver. Ik las As She Was Discovering Tigony, de vorig jaar verschenen vertaling van zijn roman Cétait à Tigony (2000).
De roman is uit het Frans vertaald door Tomi Adeaga, die tot mijn vrolijke verbazing weer op de voorkant staat, net als de vertaler van de Togolese roman van afgelopen woensdag. Ook wat de setting betreft heeft Bhêly-Quenums boek wel wat overeenkomsten met dat van de Togolese Kossi Efoui. Net als The Shadow of Things to Come, speelt As She Was Discovering Tigony zich af in een Afrikaans land met een dictatoriaal regime, een aantal jaar na de onafhankelijkheid. Waar Efoui het land in kwestie naamloos liet, heeft Bhêly-Quenum een fictieve staat verzonnen: Wanakawa. De hoofdstad? Tigony.
Het verhaal speelt tweeënhalf jaar na de onafhankelijkheid, wanneer het land in totale chaos verkeert. De straten zijn gevuld met één grote berg stinkende rotzooi, het werkloosheidspercentage is 49% en ‘freedom of speech is costly’. Aan het begin van de roman is de grens bereikt: de bevolking van Wanakawa komt in opstand. In gigantische groepen stromen ze de berg af naar het centrum van Tigony, ‘like calves that are brought to the slaughterhouse’.
In de protestmars lopen onder andere Mrs. Dorcas Keurléonan-Moricet en Ségué n’Di mee. Dorcas is een witte geofysicus die geboren is in Benin en in Wanakawa werkt voor een multinational; Ségué n’Di is een vijftien jaar jongere, zwarte man die op de berg in een hutje woont. Aan het begin van de protestmars zijn ze nog vreemden, maar zodra ze elkaars hand vastpakken, weten ze dat ze hun grote liefde hebben gevonden.
Alhoewel de grootse protestmars de verwachting wekt dat er een politiek verhaal over opstand en rechtvaardigheid zal volgen, is As She Was Discovering Tigony in eerste instantie een liefdesgeschiedenis. Op de achtergrond spelen de onderdrukking, het racisme en seksisme in Wanakawa en bovenal het gevaar van de witte man. Aan het begin van de roman zingt een werkloze, in lompen gehulde man dat Wanakawa een ‘Country of riches for the Whites’ is, en Dorcas weet dat hij gelijk heeft. Vandaar dat ze geen sprankje hoop heeft wanneer ze tijdens haar werk een grote hoeveelheid goud ontdekt. Ze weet dat de opbrengst niet op de juiste plek terecht zal komen, maar dat Wanakawa, met medeplichtigheid van Afrikaanse politici, opnieuw uitgebuit zal worden.
Alhoewel de setting van Bhêly-Quenums roman in eerste instantie doet denken aan die van Kossi Efoui, kon de stijl niet meer verschillen. Waar Efoui’s The Shadow of Things to Come een strakke, sobere en haast minimalistische roman is, lijkt As She Was Discovering Tigony soms net een weerspiegeling van de chaos in Wanakawa. Bhêly-Quenum schrijft met een formele, soms bijna academische toon, die tegelijk heel bloemrijk kan zijn. Zo vertrouwt Ségué Dorcas toe: ‘I don’t like analysing what I receive but I know that you are aware of what you give, with your rich natural authenticity; your offerings are full of generosity, tenderness’. Soms neigt Bhêly-Quenum richting het clichématige, waardoor de liefde van Dorcas en Ségué af en toe iets pathetisch krijgt, bijvoorbeeld wanneer er voor de zoveelste keer tranen over iemands wangen rollen of wanneer Ségué zijn geliefde over zijn moeder vertelt ‘with emotion making his voice tremble’. Ook de vertelstructuur van de roman is opmerkelijk. Hier en daar slaat Bhêly-Quenum zijweggetjes in waarvan de relevantie niet helemaal duidelijk is of introduceert hij personages die later weer in het niets lijken te verdwijnen.
Tijdens het lezen vroeg ik me af of de roman in dezelfde categorie past als The Ultimate Tragedy van Abdulai Silá, mijn keuze voor Guinee-Bissau. Toen ik over die roman schreef, concludeerde ik dat de vreemd voorkomende vertelstructuur niet zozeer een gebrek is van de roman zelf, maar eerder van de westerse lezer, die simpelweg moet wennen aan een andere manier van vertellen.
Misschien geldt dat ook voor As She Was Discovering Tigony. Aan de andere kant geven de taalfouten die de tekst zijn ingeslopen, net als sommige gemaakte dialogen en clichématige beschrijvingen, de indruk dat de roman baat had gehad bij een aantal flinke krassen van de rode pen van een kritische redacteur. Toch is Bhêly-Quenums stijl bij vlagen poëtisch. En tussen de overdreven liefdesbeschrijvingen door, geeft hij krachtige inzichten over onderdrukking, rechtvaardigheid en het gevaar van de witte mens in Afrika.
4 Reacties
Wat in ieder geval duidelijk wordt uit de Afrikaanse boeken is dat onze schuld immens groot is en dat wij, de volgende generaties, daarvoor verantwoordelijkheid moeten nemen. Ik vraag me ten zeerste af of dat gebeurt, of dat we het vooral zien als ‘hun’ probleem, niet als ‘ons’ probleem. .
Tja… Voor zover het Westen nog steeds onrechtvaardig handelt, zijn we zelfs niet alleen maar ‘de volgende generatie’
Interessant! De vertelstijl zou best wel eens een high context vs low context cultuur verschil kunnen zijn!
Ja? Ik kende die termen nog niet, maar als ik er zo iets over lees kan ik het boek toch niet meteen plaatsen in die tweedeling.