Sierra Leone: geesten en schaduwen

Deze roman uit Sierra Leone had ook mijn Nederlandse boek kunnen zijn. Ik las De verloren hand van Babah Tarawally (1972), de auteur, journalist en columnist die werd geboren in Sierra Leone maar door de burgeroorlog in 1995 naar Nederland vluchtte. Eerder dit jaar verscheen zijn werk nog in de bundel Zwart, de bloemlezing van Afro-Europese literatuur uit de lage landen die samengesteld werd door Ebissé Rouw en Vamba Sherif. Tarawally woont inmiddels meer dan twintig jaar in Nederland, zijn verhalen spelen zich (deels) af in Nederland en hij schrijft in het Nederlands. Zijn werk behoort tot de Nederlandse literatuur. Misschien zou ik De verloren hand dus niet ‘Sierra Leoons’ moeten noemen. Of misschien is het boek Nederlands en Sierra Leoons tegelijk. Ik schreef het al eerder: literatuur laat zich niet netjes door landsgrenzen omlijnen.

Dus liet ik die grenzen maar voor wat ze waren. Waar De verloren hand ook vandaan komt, ik was geïntrigeerd door de belofte van een verhaal over migratie, familie en afkomst. Bovendien is de roman één van de weinige fictieve verhalen die ik vond tijdens mijn zoektocht naar een boek uit Sierra Leone. Ik stuitte vooral op non-fictie, zoals Mariatu Kamara’s De smaak van de mango of Ishmael Beah’s Ver van huis. Herinneringen van een kindsoldaat. En alhoewel er naast memoires ook gedichten beschikbaar waren, zoals de poëzie van Ambrose Massaquoi, kon ik De verloren hand niet uit mijn hoofd zetten.

De roman vertelt het verhaal van Luna, een eenentwintigjarig meisje dat op driejarige leeftijd haar hand verloor. Ze studeert Rechten en woont in Haren bij haar Nederlandse moeder Didi en Soedanees-Nederlandse vader Mark. Of dat dacht ze in ieder geval, want op haar eenentwintigste wordt haar vader opeens een vreemde: ze ontdekt dat haar biologische vader in werkelijkheid de voortvluchtige Sierra Leoonse generaal Bomba Saki is. Een kans om hem te leren kennen zal ze nooit krijgen, want de eerste keer dat ze hem ziet, is in het mortuarium. Opeens heeft ze geen idee meer waar ze vandaan komt, wie haar ouders zijn en wie ze zelf is. Haar leven is ‘[a]ls een rollade omwonden met een vet touwtje’. Ze heeft het idee dat het touwtje op het punt staat doorgeknipt te worden, waardoor haar hele leven ‘in plakjes uiteen zal vallen’.

Daar komt nog bij dat Bomba Saki misschien wel iets te maken heeft met Luna’s verloren hand. In Sierra Leone was hij een machtige generaal die zijn ondergeschikten de opdracht gaf om mensen een ‘korte of een lange mouw’ te geven, afhankelijk van de hoeveelheid arm die ze moesten afhakken. Het doel was om de Zabuda te vinden, de hand die volgens de geesten een einde kon maken aan alle oorlog en honger, mits het lichaamsdeel onder een druivenstruik werd begraven terwijl de juiste woorden werden gereciteerd. De vraag rijst of Bomba Saki zover is gegaan om de hand van zijn eigen dochter op te offeren voor het grotere goed. De verloren hand springt heen en weer tussen Haren en Zango en tussen het heden en het verleden, en geeft langzaam maar zeker steeds meer duidelijkheid over het leven van Luna’s vader.

Tarawally speelt niet alleen met de tijd, maar ook met de grens tussen droom en werkelijkheid. Hij laat zien dat de geestenwereld een grote rol speelt in Sierra Leone, waar mensen zonder schaduwen en geesten van verre voorvaderen aan de orde van de dag zijn. Mensen leven er tussen – of met – de doden. Maar, zo blijkt na een tijdje: ook in Haren is niet alles wat het lijkt.

In dit project neemt De verloren hand een bijzondere plaats in, want het is het allereerste onvertaalde boek dat ik las. Tarawally begon met schrijven tijdens zijn zeven jaar durende asielprocedure – om de verveling te verdrijven – en liet zich niet uit de weg slaan door de taalbarrière. Net als Rodaan Al Galidi, die in 1998 in Nederland terechtkwam en al in 2000 zijn eerste gedichten publiceerde, besloot hij het groots aan te pakken. Zijn debuut De God met de blauwe ogen verscheen in 2010; De verloren hand (2016) is zijn tweede roman. Het is een krachtig boek. In korte hoofdstukken, eenvoudige taal en treffende beelden laat Tarawally zien hoe het is als je leven plotsklaps overhoopgehaald wordt. Nederlands, Sierra Leoons of allebei – dit boek verdient het om gelezen te worden.