Mauritanië: een heimelijke heldin

Mocht je nog ergens oude, beduimelde boeken uit ver weg gelegen landen in een kast hebben liggen, dan kun je een aardig zakcentje verdienen door ze te verkopen aan rondreizigers zoals ik. Hoe zeldzamer de vertalingen, hoe waardevoller het boek. Het toneelstuk The Legend of Wagadu as seen by Sia Yatabere was bijvoorbeeld het enige Engelstalige Mauritaanse boek dat ik kon vinden (al schijnt er ergens op het internet ook nog een zelf gepubliceerd e-boek rond te dolen), en dus telde ik een klein fortuin neer voor een tweedehands exemplaar dat ik in een webwinkel tegenkwam.

Tot mijn verbazing vond ik een aantal weken later geen dun toneelstuk maar een groot, pimpelpaars boek getiteld Afrique in mijn brievenbus. Blijkbaar had ik genoeg betaald om de ‘nieuwste’ toneelstukken uit Togo en Madagascar er gratis bij te krijgen. Voor de zekerheid had de boekverkoper er een briefje bijgestoken waarop stond dat hij wel degelijk het juiste boek had verstuurd – mijn toneelstuk begon op pagina 93.

Ik sloeg het Togolese en Malagassische drama over en bladerde meteen door naar Mauritanië. Het stuk is geschreven door Moussa Diagana, die als socioloog werkzaam was voor onder andere het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties en die op 15 januari van dit jaar overleed.

In zijn voorwoord stuitte ik op een gapend gat in mijn historische kennis. Ooit van Wagadu oftewel het Koninkrijk Ghana gehoord, dat absoluut niks te maken heeft met het huidige Ghana? Het werd op een voor ons onbekend moment in de geschiedenis gesticht door het Soninke-volk, op de plek waar het zuidoosten van Mauritanië en het westen van Mali elkaar nu ontmoeten. Van de achtste tot en met de twaalfde eeuw was Wagadu het machtigste rijk ten zuiden van de Sahara, onder andere omdat het Soninke-volk optrad als tussenpersoon in de zout-, goud- en ivoorhandel.

Volgens de geschiedschrijving ging Wagadu ten onder aan een combinatie van oorlog en verwoestijning; volgens de legende kwam het door de moord op de zevenkoppige slang die ze aanbeden. The legend of Wagadu as seen by Sia Yatabere (1991), uit het Frans vertaald door Richard Miller, volgt geen van beide versies. In een poging om geschiedenis en legende samen te laten smelten, doet Diagana een beroep op zijn verbeelding. Zo hoopt hij de stemmen te horen van de vrouwen en mannen uit een ver verleden die maar al te vaak genegeerd of vergeten worden.

Het resultaat is een energiek toneelstuk vol flitsende dialogen, waarin humor en spanning elkaar afwisselen. In het stuk is het de beurt aan Sia Yatabere om als maagd geofferd te worden aan de slangengod Wagadu-Bida. Haar verloofde Mamadi is vastbesloten om dat te voorkomen en neemt zich voor om alle zeven koppen van de python eigenhandig af te hakken, waardoor het toneelstuk op een gegeven moment echt spannend wordt. Door de gedetailleerde regie-aanwijzingen en de levendige dialogen is het niet moeilijk om je een voorstelling te maken bij dit stuk. Voor wie het toch liever in het theater zou zien, is er altijd nog de verfilming Sia, le rêve du python (2001), waarvan het scenario ook door Diagana werd geschreven.

Het toneelstuk eindigt met een serieuze noot. In de grot blijkt iets veel gruwelijkers schuil te gaan dan een zevenkoppige slang: de mens. Met deze plotwending maakt Diagana korte metten met de mythe. In zijn Wagadu wordt de ondergang niet door monsterkoppen maar door mensenhanden veroorzaakt.

Gaandeweg wordt bovendien duidelijk dat hij het verhaal een nieuwe held toekent. In eerste instantie lijkt Sia’s verloofde Mamadi de Herakles van Wagadu te zijn, maar de echte heldenrol is weggelegd voor Sia zelf. In alles wat zij doet toont ze haar moed en daadkracht, die ze in sterke oneliners weet te verpakken. Vanaf het begin af aan is ze overtuigd van een goede afloop: ‘women have always been able to get around legends. I’ll be alive.’ Wanneer puntje bij paaltje komt blijkt Mamadi toch niet zo heldhaftig te zijn als verwacht, en neemt Sia een drastische beslissing. Na afloop heeft haar verloofde het lef om tegen zijn oom te zeggen: ‘You know women, uncle (…) She’s making herself beautiful.’ Sia komt op in haar gekreukelde, met bloed bevlekte jurk en bijt hem toe: ‘I don’t need to make myself beautiful, Mamadi. I’ve always been so, and I always will be.’

Niet voor niets is het Sia en niet Mamadi die in de titel terechtkwam. Alleen al vanwege haar rol was dit toneelstuk mijn kleine fortuin meer dan waard.