De omverwerping van de Estado Novo in 1974 leidde niet alleen tot de Angolese onafhankelijkheid – waardoor Rui uit mijn Portugese boek terug moest naar Portugal – maar ook tot de onafhankelijkheid van de Kaapverdische eilanden. In tegenstelling tot Angola waren deze tien eilanden, die zo’n zeshonderd kilometer voor de kust van West-Afrika liggen, niet bewoond toen Portugal ze in bezit nam. Dat is de reden waarom er in Kaapverdië geen veelheid aan talen gesproken wordt, zoals op het Afrikaanse vasteland, maar alleen Portugees (de officiële taal) en Crioulo – de vermenging van Afrikaanse talen en Portugees die door de meeste Kaapverdianen dagelijks gebruikt wordt.
Toen ik las dat Corsino Fortes schreef in een mix van Portugees en Crioulo en net zo geïnteresseerd is in de poëtische vorm en klank van zijn gedichten als in de culturele identiteit en geschiedenis van Kaapverdië, klonk zijn werk meteen als de juiste keuze.
Corsino Fortes (1933-2015) had een indrukwekkende carrière als dichter, activist, docent, advocaat en diplomaat. Hij was de eerste Kaapverdiaanse ambassadeur in Portugal en Frankrijk en werkte als rechter in Angola. Zijn verzamelbundel Selected Poems, vertaald door Daniel Hahn en Sean O’Brien, begint met gedichten uit de bundel Pão & Fonema (Bread & Phoneme), die verscheen in het jaar waarin de Estado Novo omver werd geworpen.
Selected Poems is de tweede tweetalige dichtbundel van dit project (de eerste was Anise Koltzs At the Edge of Night, mijn keuze voor Luxemburg). Het is ook het tweede boek waarbij de vertalers pontificaal op de voorkant staan. Zouden zij in de wereld van de vertaalde poëzie meer op waarde worden geschat dan in de rest van de boekenwereld?
Fortes’ poëzie is lyrisch en leunt op de symboliek van brood en taal, zon en zee, trommels en gitaren. Tegelijkertijd geeft zijn bundel een glimp van de geschiedenis van Kaapverdië. Zo schrijft Fortes over het vissersleven, de slinkende bevolking en de honger: ‘At the seaside we stand our ribbed boats up / Before the public promise of the sea / And on the shore we navigate / With fewer hands / With fewer feet / And short of protein’. Het gebrek aan handen en voeten verwijst naar de grote groepen mensen die Kaapverdië hebben verlaten, bijvoorbeeld door de droogte die tot het midden van de twintigste eeuw vaak tot hongersnood leidde. Inmiddels wonen er meer Kaapverdianen in het buitenland dan op Kaapverdië zelf: de eilanden hebben een bevolking van ongeveer 550.000, terwijl het aantal Kaapverdianen in Amerika alleen al bijna net zo groot is.
Die emigratie speelt een grote rol in Bread & Phoneme. In het gedicht ‘Embarking’ beschrijft Fortes hoe het is om je hart achter te laten en naar bakboord te zeilen. ‘Nightmare in a Foreign Land’ verwoordt de nachtmerrie die daar op volgt: ‘In the mud / On the ground of Lisbon / My feet this winter / Have five drowned toes’.
In ‘Message to Umbertona’ lijkt hij weer te geven hoe het is om je nergens meer thuis te voelen:
Go! Tell Sao Vicente
That my body’s shadow is a cross
Far from the sun of my home
running to Africa
running to Europe
running to America
running across the map
running across the globe
Terwijl de wereld tegelijkertijd aan je voeten ligt:
Message! Go and tell
The people of Tchuba Tchobe
That if the stones on the earth are letters
The soles of my feet are a school
Because
My feet are broad
My feet are big
And the world
Is a thimble on one of my toes
Soms lijkt Fortes’ poëzie ondoordringbaar door de rijke symboliek en de talloze verwijzingen naar de lokale cultuur. Toch is de bundel ook zonder die voorkennis de moeite waard, bijvoorbeeld vanwege Fortes’ sterke metaforen. In zijn wereld zijn sardines ‘a flickering tongue in the sea’s mouth’ en zijn bomen de lucifers van de zon.
Ook zijn spel met de bladspiegel is mooi om te zien. Wanneer Fortes schrijft over ‘blood that drips’, druipen zijn letters over de pagina en als hij vertelt over de ‘steps of your poem’, vormt de regel een traptrede op het papier.
En nooit is Kaapverdië ver weg:
Our mouths testify
that the earth and the story
Emigrate with us under our tongues
4 Reacties
Wat een prachtige bundel! Hartverscheurend, zoals wordt weergegeven hoe het voelt als een mens haar land moet achterlaten. Dank je wel voor deze recensie!!
Dat wordt geloof ik een vaak terugkerend thema. Dankjewel voor je reactie!
Mooi! Lijkt me een prachtige bundel. Mocht je tijd hebben voor een verzoekje: zou heel graag meer willen leren over de waarde en de rol van vertalers in literatuur. Misschien kun je er een stukje over schrijven als special edition blog! 🙂
Wat leuk dat je een verzoekje hebt, daar zal ik eens over nadenken. Deze bundel is in ieder geval op een bijzondere manier vertaald. Op de website van The Poetry Translation Centre vertelt Daniel Hahn dat hij eerst letterlijke vertalingen maakte, waarna de dichter Sean O’Brien die vertalingen tot gedichten transformeerde.