Frankrijk: het verschil is dat ik ik ben

In 2016 schreef Katja de Bruin op VPRO Boeken dat de gemiddelde literatuurliefhebber die gevraagd wordt om vijf levende Franse schrijvers op te noemen, waarschijnlijk niet verder komt dan Houellebecq. En alhoewel we hier thuis allebei nog één auteur konden opnoemen (Laurent Binet en Philippe Claudel), bleven we daarna inderdaad steken.

Ik sloeg dus weer aan het googelen en stuitte via de website van Albertine, een New Yorkse boekwinkel die geheel is gewijd aan literatuur uit dertig verschillende Franstalige landen, op het werk van Marie NDiaye. Haar naam had eigenlijk in het lijstje hierboven moeten staan, want in 2009 won ze de Prix Goncourt voor haar roman Drie sterke vrouwen. Zo’n bekroning en zo’n titel? Ik had mijn Franse roman gevonden.

Het boek, uit het Frans vertaald door Jeanne Holierhoek, bestaat uit drie losjes samenhangende verhalen over ontwrichte families, dominerende mannen en het gevecht om te overleven. Steeds staat een heldin centraal die in een volkomen chaos of uitzichtloze situatie met kalme trots haar waardigheid weet te bewaren.

In het eerste verhaal reist de Franse advocaat Norah na een smeekbede van haar vader af naar Senegal. Hij is een onwrikbare, verschrikkelijke man. Toen Norah nog klein was, liet hij zijn gezin achter in Frankrijk en ontvoerde daarbij zijn enige zoon – zijn dochters vond hij te lelijk om mee te nemen. Maar als Norah in Senegal aankomt, ziet ze in plaats van de meedogenloze, smetteloos geklede man uit haar herinnering, een broos, slonzig oudje in plastic teenslippers. En zijn geliefde zoon? Die blijkt in de gevangenis te zitten voor de moord op de vrouw van Norahs vader, al is het maar de vraag wie de moordenaar was: de broer of de vader?

De tweede sterke vrouw leren we alleen kennen via het perspectief van haar man Rudy Descas, een paniekerige en zich in zelfmedelijden wentelende man, die we volgen tijdens een uitzonderlijk stressvolle werkdag. Zijn miserabele bestaan als keukenverkoper zit hem niet mee, maar Rudy is vooral panisch dat zijn vrouw Fanta hem zal verlaten. De Fransman ontmoette haar in Senegal, waar ze werkte als leerkracht. Na zijn ontslag kreeg Rudy haar met leugens over een mooie toekomst zover om met hem mee naar Frankrijk te gaan, wetende dat ze daar nooit een baan zou kunnen krijgen. Van hun huwelijk bleef weinig over en Rudy’s macht over hun zoon Djibril lijkt de enige reden waarom Fanta nog niet met de noorderzon is vertrokken.

Het verhaal van Khady Demba is het meest aangrijpende van de drie. We kwamen haar al eerder tegen in het huis van Norahs vader, als de werkster met de vastberaden stem en de rechtstreekse blik. Een aantal jaren later wordt ze na de plotselinge dood van haar man verjaagd door haar schoonouders en moet ze met een beetje geld op zak Europa zien te bereiken. In een verschrikkelijke reis vol uitputting en vernedering, vecht ze om te overleven. Na talloze tegenslagen kan ze uiteindelijk enkel nog kracht putten uit haar individualiteit:

‘en niettemin bleef ze Khady Demba, uniek en onmisbaar in de wereldordening der dingen, hoewel ze intussen meer en meer begon te lijken op de verwilderde, uitgehongerde wezens die met trage bewegingen door de stad zwierven, daar zo sterk op begon te lijken dat ze dacht: wat voor verschil is er eigenlijk tussen hen en mij? waarna ze inwendig moest lachen, opgetogen over haar eigen goeie grap, en tegen zichzelf zei: het verschil is dat ik ik ben, Khady Demba!’

NDiayes schrijfstijl is geraffineerd (ze is de koningin der lange zinnen) en ze doorweeft haar verhalen met magische en surrealistische elementen, wat resulteert in eigenaardige gebeurtenissen en bizarre wendingen.  Vooral Khady Demba’s verhaal is fenomenaal. Als je dat leest is het onbegrijpelijk waarom Houellebecq de Franse auteur is die elke literatuurliefhebber kan opnoemen, en niet Marie NDiaye.