Moldavië: no man’s land

Soms kom je een boek tegen dat precies in je straatje lijkt te passen, maar dat bij nader inzien nét de verkeerde afmetingen heeft. Mijn keuze voor Moldavië, Stela Brinzeanu’s debuutroman Bessarabian Nights (2014), is zo’n boek. Het bevat alle ingrediënten voor een feministisch meesterwerk – drie bloedzusters die alles voor elkaar over hebben, twee onverschrokken heldinnen die geen middel onbeproefd laten om hun vriendin te redden – en toch viel het tegen.

De drie vriendinnen in kwestie zijn Larisa, Doina en Ksenia, verbonden als bloedzusters dankzij het ritueel uit hun jeugd en de kruisvormige littekens op hun handpalmen. Bessarabian Nights opent op het moment dat hun drie-eenheid ruw uit elkaar wordt getrokken. Ksenia, die nietsvermoedend op vakantie was in het zonnige Milaan, wordt wakker in een smerige, onbekende keuken. Haar vriend is verdwenen, haar bagage is nergens te bekennen. Ze is ontvoerd door mensenhandelaars.

In wat volgt, bespaart Brinzeanu de lezer niet. In gruwelijke scènes beschrijft ze het geweld dat de bende criminelen Ksenia aandoet. De titel van het boek – een samenvoeging van Arabian Nights (Duizend-en-een-nacht) en Bessarabië, een historische regio in Oost-Europa op de plek van het huidige Moldavië – klinkt misschien sprookjesachtig, maar Bessarabian Nights verandert al snel in een nachtmerrie.

In het grootste gedeelte van de roman volgen we Larisa en Doina’s jarenlange zoektocht naar Ksenia. Ze trekken bij instanties aan de bel, stappen op het vliegtuig naar Milaan, en gooien in hun wanhoop steeds grotere netten uit. Uiteindelijk richt Larisa zelfs een tijdschrift op voor de Moldavische diaspora, in de hoop op tips van Moldaviërs die in het buitenland wonen. Het is alleen jammer dat ze niet voor álle vrouwen opkomt – ze laat haar vooroordelen over sekswerk duidelijk doorschemeren.

Larisa en Doina’s zoektocht vormt de kern van het plot, maar toch lijkt het ware onderwerp elders te liggen: bij Moldavië zelf. Bessarabian Nights is doordrongen van Brinzeanu’s radeloosheid over haar thuisland. De roman leest als een aanklacht tegen de mensenhandel, de politieke moeilijkheden en de bekrompen gebruiken die zo alomtegenwoordig zijn dat Moldavië langzaam verandert in een ‘no man’s land’. Vier miljoen inwoners en dat getal daalt dagelijks: de ene na de andere Moldaviër vertrekt.

Vooral vrouwen, die extra hard getroffen worden, pakken het liefst zo snel mogelijk hun koffers. Larisa was één van die vrouwen. Ze vertrok direct na haar middelbare schooltijd, popelend om haar kleine dorpje in het zuiden van Moldavië te verlaten. Ten tijde van Ksenia’s verdwijning was ze vierdejaars Journalistiek in Londen, blij om verlost te zijn van de verstikkende tradities uit haar jeugd. Op de achterflap herken ik veel van Larisa’s verhaal in Brinzeanu’s eigen leven. Ook zij vertrok naar Engeland om te ontsnappen aan een land dat, in  haar eigen woorden, ‘wordt geregeerd door middeleeuws bijgeloof en bol staat van belachelijke gebruiken’.

Brinzeanu woont nog steeds in Engeland, waar ze Bessarabian Nights uitgaf onder eigen beheer. Dat laatste is jammer, want de roman zou baat hebben gehad bij een kritische redacteur om schoonheidsfoutjes zoals clichématige bewoordingen en vreemde tijdsprongen weg te poetsen. Ook qua toon is Bessarabian Nights wisselvallig. Soms blijft het verhaal wat vlak en feitelijk, waardoor het ondanks de urgentie van het onderwerp maar moeilijk is om je in de personages te verplaatsen. Andere passages, zoals het moment waarop Brinzeanu middenin een wanhopig gesprek over Ksenia stilstaat om te beschrijven hoe prachtig Doina eruitziet, zijn ronduit ergerlijk.

De kracht van de roman ligt elders. In Brinzeanu’s wanhoop over Moldavië, die ze over elke pagina uitstort. In de glimp die we opvangen van de politieke en sociale problemen die het land teisteren. In het beeld van drie meisjes, door rituelen verbonden, die met z’n drietjes op een motorfiets van de heuvels roetsjen, de vrijheid tegemoet.