Toen ik klein was, kon je mij met weinig dingen gelukkiger maken dan met een goed boek van Thea Beckman. Een van mijn favoriete reeksen was de Thule-trilogie. Beckman beschrijft daarin een postapocalyptische, utopische samenleving die geleid wordt door vrouwen. In Thule heerst er een vreedzame Konega, spelen kinderen met bruinvissen en wordt er voor iedere gekapte boom een nieuwe geplant. Het is een eiland waarvan je zou willen dat het echt bestond. Toen ik tijdens mijn zoektocht naar een Spaans boek las dat Rosa Montero’s Temblor zich ook afspeelt in een futuristische samenleving waarin vrouwen aan de macht zijn, was ik dan ook meteen verkocht.
Montero (1951) is in Spanje vooral bekend vanwege haar prijswinnende journalistieke werk, maar heeft ook een hele reeks romans op haar naam staan. In 2017 won ze de Spaanse nationale prijs voor de literatuur. Haar roman Temblor, door Giny Klatser vertaald als Het Kristal van Koud Water, verscheen in 1990 – vijf jaar na het eerste deel van de Thule-trilogie. Net als de trilogie speelt Het Kristal zich af in de verre toekomst, nadat een nucleaire ramp de wereld onherkenbaar heeft veranderd. Ook in Het Kristal wordt er in eerste instantie een utopische samenleving gesticht, maar daar krijgen we weinig van mee. Montero’s sprookjesachtige verhaal begint jaren later, wanneer de utopie heeft plaatsgemaakt voor een dystopie.
Volgens Montero leidt vrouwelijk leiderschap namelijk niet automatisch tot een betere samenleving. In Het Kristal laten vrouwen juist een gewelddadige dictatuur ontstaan waarin mannen minderwaardig zijn en uitverkorenen gescheiden worden van achterblijvers. Die eersten krijgen de kans om hun herinneringen via kristallen over te dragen aan de volgende generatie, terwijl de achterblijvers de ‘werkelijke dood’ sterven. De fysieke gevolgen van deze onmenselijke hiërarchie zijn niet mals, want elke keer dat iemand de werkelijke dood sterft, houdt ook een stukje aarde op te bestaan. Elke dag verdwijnt er meer en meer in de dichte mist van het niets. Mensen proberen de verdwijning tegen te gaan met hun ‘conserverende blik’, maar het is een gevecht dat ze in rap tempo aan het verliezen zijn. Bovendien worden er steeds minder kinderen geboren, waardoor de hele mensheid in nevelen dreigt op te gaan.
De heldin van het verhaal is Koud Water. We leren haar kennen als een gehersenspoeld en verwaand meisje, maar langzaamaan verandert ze in een dappere, strijdlustige vrouw. Nadat ze zich los weet te worstelen van de verlammende greep van het regime, trekt ze samen met haar trouwe hond Bruna de wijde wereld in. Haar missie: het regime onderuithalen en de nevels laten verdwijnen. Het is een avontuurlijke tocht vol kleurrijke personages.
Alhoewel ik heb genoten van Het Kristal, was het niet de Thule-tweeling waar ik op hoopte. Het idee dat vrouwen gewelddadige dictators kunnen zijn was even slikken, maar toch heeft Montero een punt. Wie denkt dat vrouwen inherent goed zijn, moet ook aanvaarden dat psychologische verschillen tussen mannen en vrouwen biologisch gedetermineerd zijn. Montero illustreert juist dat eigenschappen waarvan soms gedacht wordt dat ze aangeboren zijn – zoals wreedheid en machtslust – in werkelijkheid cultureel bepaald zijn. Haar matriarchaat houdt ons patriarchaat een spiegel voor.
Nou klinkt het misschien alsof Het Kristal een feministisch meesterwerk is – en wellicht is het dat ook – maar ik moet zeggen dat ik bij sommige scènes mijn twijfels had. Zo is de bergbevolking die Koud Water op een gegeven moment tegenkomt een wel erg clichématige weergave van een geïsoleerde samenleving, compleet met mannen die hun toekomstige vrouwen eerst een flinke optater geven voordat er getrouwd wordt. Ook het n-woord dat in het laatste deel van het boek om de hoek komt kijken is een minpunt.
Over het algemeen is Het Kristal echter een wonderbaarlijk sprookje dat ons confronteert met onze eigen samenleving. En alhoewel de wereld van Koud Water in niets lijkt op het prachtige Thule, zijn haar moed en daadkracht zeker Konega-waardig.
2 Reacties
Wat een prachtig verhaal, over dit boek, en de vergelijking met de Thule-boeken van Beckman is een eye-opener, want inderdaad, mede door de Thule-boeken dacht ik toch stiekem dat vrouwen het veel beter zouden doen dan mannen, uitzondering als the iron lady daargelaten. Nu denk ik eigenlijk toch nog steeds dat vrouwen het beter zouden doen. Wie weet wat ik denk als ik het boek van Montero uit heb!
Misschien is een regering waarin iedereen vertegenwoordigd is het beste. In de trilogie wrong het toch altijd een beetje dat mannen als minderwaardig werden gezien. En wat leuk als je me echt achterna zou lezen!