Wat ik niet las, deel 6: Andorra

Weten jullie nog dat ik in maart schreef over de blogpost die een opsomming leek te zijn van alle, maar dan ook werkelijk alle Andorrese literatuur die ooit is verschenen? De enige auteur uit die lijst wiens boeken in het Engels zijn vertaald was Albert Salvadó, en dus zag ik het al aankomen. Alhoewel het inmiddels vijf keer is gelukt om alsnog te lezen wat ik niet las, kon ik me niet voorstellen dat ik ook deze keer een vertaald boek van een vrouwelijke auteur zou kunnen vinden.

Voor de zekerheid nam ik vorige maand via Twitter contact op met de auteur van de blogpost, auteur en universitair docent Albert Villaró. Hij wees me op het bestaan van Institut Ramon Llull, een organisatie die Catalaanse cultuur promoot in het buitenland. Even had ik hoop, maar alhoewel de indrukwekkende database van het instituut allerlei vertalingen opleverde, was er voor zover ik kon zien geen enkele Engelse bij. Er zat niets anders op: deze keer zou ik geen boek lezen, maar het internet.

Online had ik wel meteen beet. Zodra ik mijn zoekwoorden had uitgegooid, kon ik twee gedichten, een kortverhaal en een zeer kort verhaal binnenslepen. De vangst is bijna geheel te danken aan initiatieven die bedoeld zijn om literatuur van over de hele wereld te verzamelen. Zo vond ik een van de gedichten via het project The Written World, een samenwerking van de BBC en de Scottish Poetry Library. In 2012 verzamelden zij gedichten uit alle landen die deelnamen aan de Olympische en Paralympische Spelen in Londen. Het gedicht uit Andorra, Teresa Coloms ‘The Moon and Spring’, gaat over dichten, het leven en de dood. We schrijven alleen over het eerste, niet over het laatste, dicht Colom in een vertaling van Anna Crowe: ‘the dead do not write / just as the chicken that’s now in the pot / didn’t know the recipe’.

Ook Culture Trip, een technologische startup die zich richt op cultuur, verzamelt in een Global Anthology literatuur van over de hele wereld. Andorra wordt vertegenwoordigd door Pilar Burgués, die in haar zeer korte verhaal ‘White or Blue?’, vertaald door Julia Sanches, op indringende wijze de onmogelijke witheid van ziekenhuislicht in beeld brengt. Nergens vertelt ze expliciet wat die witheid voor haar betekent, maar tegelijkertijd schreeuwen haar woorden het uit.

De derde verzameling van wereldliteratuur vond ik via Google Books, waardoor ik alsnog een boek las – of toch in ieder geval één pagina. Het gaat om de bloemlezing Capitals, een ‘poëzie-atlas’ waarin Abhay K. gedichten over alle hoofdsteden ter wereld bijeengebracht heeft. In de inhoudsopgave staat Ester Fenoll Garcia achter Andorra La Vella, alhoewel haar gedicht ‘The Voice of the Mountain’ in werkelijkheid gaat over sneeuw, bergen, luchten en meren. In haar gedicht is Andorra een land van ruige natuur, woest maar vredig, en vol betekenis: ‘the key / that unlocks the world to me / is hidden safely in these mountains’.

Het zijn stuk voor stuk bewonderenswaardige initiatieven, maar veruit de beste vondst kwam ik tegen in Asymptote, een prijswinnend literair tijdschrift voor vertaalde wereldliteratuur. De afgelopen jaren publiceerde Asymptote gedichten en verhalen uit 105 verschillende landen en 84 verschillende talen, en een van die verhalen is een fragment uit Teresa Coloms debuut Ms Keaton and other Beasts, vertaald door Mara Faye Lethem.

Het fragment gaat over een jongen die als zes maanden oude foetus samen met zijn overleden moeder wordt begraven in een massagraf. Wanneer de foetus op het punt staat om op te gaan in de duisternis, grijpt de enige die zijn lot kan veranderen in: de dood. Ze wordt al eeuwen in verleiding gebracht door het moederschap en weet dat de jongen, als hij geboren zal worden te midden van dood weefsel, háár zoon zal zijn. En zo komt het dat de aarde verandert in een baarmoeder en de jongen een maand en drie weken later tussen de kluiten tevoorschijn komt. Hij wordt gevonden door de grafdelver, die hem Woody noemt en hem opvoedt als zijn eigen zoon. De grafdelver houdt van zijn zoon, maar merkt al snel dat hij anders is dan andere kinderen:

Death was an expert in snatching away life, not creating it, and she’d forgotten something when she’d taken the place of the dead mother’s womb, an essential element that Life meticulously and without exception wove into every living being, to cling to until their very final sigh. She forgot to give the boy hope.

Het fragment belooft veel goeds voor Teresa Coloms debuut Ms Keaton and other Beasts: het is een sterk staaltje magisch realisme, vol mysterie, symboliek en tulpen. Als er een integrale vertaling beschikbaar was, zou ik geen seconde hoeven nadenken voor ik het boek in huis zou halen. Tot die tijd zijn er gelukkig tijdschriften zoals Asymptote, die ons met een enkele klik de prachtige Andorrese verhalen laten lezen waar uitgeverijen nog niet aan zijn toegekomen.

Foto door Annie Spratt via Unsplash (bijgesneden)