Liberia: vlekken en voetnoten

Eén van de leukste dingen van dit project zijn de bijzondere boeken die ik tegenkom. Neem nou dit exemplaar van Ebony Dust (1962), een oude poëziebundel met vergeelde pagina’s die door verroeste nietjes bij elkaar worden gehouden. Alhoewel de auteur Bai T. Moore (1916-1988) één van de bekendste Liberiaanse schrijvers was, publiceerde hij de bundel zelf. Hier en daar zijn de vlekkerige drukletters met pen aangepast en soms is er een verdwaalde typefout achtergebleven.

Het is het eerste boek van dit project waarin ik een opdracht voor een eerdere lezer vind. Op 3 april 1964 schreef iemand in Accra op de eerste pagina: ‘To [a friend] – This small remembrance of Africa with gratitude for warm friendship and hospitality’. Ik vraag me af welke reis de bundel in de vierenvijftig jaar daarna heeft afgelegd, voordat hij een tijdje geleden bij mij in de brievenbus viel.

Ebony Dust is een bonte verzameling gedichten die variëren van lyrische natuurbeschrijvingen tot politieke protesten en alles daar tussenin. Sommige gedichten beschrijven gebeurtenissen uit Moore’s eigen leven, zoals zijn eerste grote liefde, een gesprek met vrienden of het vliegtuigongeluk dat hij meemaakte. Andere zijn gebaseerd op verhalen die hij her en der oppikt, alsof hij een verslaggever is en poëzie zijn medium. Zo schrijft hij over de roddels die hij opvangt in het ziekenhuis, maar ook over het vieren van de oogst en het staatsbezoek van prins Bernhard.

De bundel is samengesteld uit gedichten die Moore schreef tussen de jaren ’30 en ’60 en bestaat uit drie delen: de ‘African Scene’, ‘American Scene’, en ‘Various Scenes’. Soms staan die delen in schril contrast met elkaar. Aan het eind van ‘African Scene’ heeft Moore bijvoorbeeld volksliedjes in het Vai en Gola opgenomen, die hij in ritmische Engelse gedichten heeft vertaald. Een aantal pagina’s verder zijn we in ‘A land of super wonders’ en dicht hij over ‘a cute fast chick / with a heap of jibes’ en ‘a razzing jazz / for a dime or two’.

Toch vormt de bundel een eenheid. De liefde is een steeds terugkerend thema, net als Moore’s engagement. Zo uit hij in het eerste deel kritiek op het kolonialisme, en rekent hij in het tweede deel af met de slavernij. In ‘Africa In Retrospect’ geven korte, krachtige regels zijn woede weer:

Africa

a paradox

or is it?

in Lisbon

in a dank room

a cartographer sits

he splash black

ink on Africa

and they call her

“the dark continent.”

 

[…]

 

Africa

but the place

is the white man’s

grave, full of

snakes and pagan

savages, the jungle

inaccessable –

to hell with

all of that,

light is all

Africa needs –

they dump in

rum and Bibles

and light up

the god dam place.

Dat was ‘Africa In Retrospect’ (waarin de ‘b’ van ‘bibles’ met pen in een hoofletter is veranderd). In ‘The New Africa’ beschrijft Moore hoe de naties die uit de as van het kolonialisme rijzen bijna geen tijd hebben ‘to wait for flags and anthems’. Ze moeten verder met hun taak: ‘transforming the “dark continent” / So 200 million people / Two hundred million Africans / Can live the life they choose.’

Bijzonder is dat de gedichten niet alleen zijn geïllustreerd met eenvoudige zwartwit-tekeningen, maar vaker nog vergezeld gaan van voetnoten met een woord van uitleg. Soms is die uitleg overbodig, zoals bij het gedicht ‘Cotton Over Nana Kru’. Moore beschrijft de wolken lyrisch als ‘A field of fluffy cotton, / Whiter than a field of snow, / Rolling over the coast’, om vervolgens in de voetnoot droogjes op te merken dat de wolken die dag ‘particularly white’ waren. Maar op andere momenten geven de voetnoten het lezen van de bundel iets intiems, alsof de auteur de lezer via de kleine letters onderaan de pagina een geheim weetje over de ontstaansgeschiedenis van het gedicht toefluistert.

Ebony Dust is niet zomaar een bundel. Toch was het niet het boek dat ik in eerste instantie wilde lezen. Ik kwam de bundel alleen tegen omdat ik op zoek was naar Moore’s novelle Murder in the Cassava Patch (1968), een boek dat in Liberia zo succesvol was dat het nog steeds gelezen wordt op middelbare scholen. Het boek bleek onvindbaar. Geen boekhandel, webwinkel of bibliotheek beschikte nog over een exemplaar. En daar ben ik blij om. Deze bijzondere, beschreven en bevlekte bundel, zo vol leven, liefde en engagement, had ik niet willen missen.