Swaziland: Much Courageous

Swaziland is één van de laatste absolute monarchieën ter wereld. Mario Masuku, de leider van de verboden Swazische oppositiepartij People’s United Democratic Movement, noemde het land in 2011 een ‘eiland van dictatorschap in een zee van democratie’. Politieke partijen zijn er verboden, de vrijheid van meningsuiting wordt er constant bedreigd, en journalisten zijn er bang om hun werk te doen. Het is niet verwonderlijk dat maar weinig Swazische schrijvers een podium hebben gekregen.

Iemand die zich niets aantrekt van het regime en juist met haar vlijmscherpe pen in de aanval gaat, is academicus, journalist en schrijver Sarah Mkhonza (1957). Ze werkte onder andere voor The Times of Swaziland en The Swazi Observer en deed in die kranten haarfijn uit de doeken wat de gevolgen van de onderdrukking waren. Vaak gaf ze het woord aan vrouwen en kinderen, aangezien hun stem maar al te vaak genegeerd werd. Haar columns waren ‘journalistieke fictie’: verhalende teksten over personages met wie lezers zich konden identificeren. Op die manier wilde ze de aandacht richten op urgente maatschappelijke problemen zoals misbruik en armoede.

Weeding the Flowerbeds (2009) lijkt wel een beetje op journalistieke fictie. Het zijn Mkhonza’s zelf gepubliceerde memoires, waarin ze schrijft over haar kostschooljaren aan de Manzini Nazarene High School in de jaren ’70. Net als haar journalistieke werk, is het boek een podium voor de verhalen van vrouwen en kinderen. De hoofdpersonen zijn Bulelo (zijzelf), Sisile en Makhosi, drie vriendinnen die elkaar Rebel 1, 2 en 3 noemen. En rebellen zijn het. De christelijke kostschool met haar strikte regels lijkt voor de vriendinnen een beetje op een gevangenis – een zeer, zeer saaie gevangenis – en dus smokkelen ze eten naar binnen, verstoppen ze romans in hun bijbels en worden de jurken die ze dragen steeds korter en korter.

Het boek is een gedetailleerde uiteenzetting van de lessen die de vriendinnen volgen, de klusjes die ze uitvoeren en de streken die ze uithalen – soms vraag je je als lezer af waar het verhaal heengaat. Toch is het een boek om van te houden, al is het maar omdat je moeilijk níét kunt houden van drie tieners die op de barricades staan voor al het goede ter wereld.

De rebelsheid van de drie vriendinnen heeft namelijk ook serieuze kanten. Zo verzetten ze zich tegen het seksisme op school (‘Being in our school made us feel like girls, as if girls were different from boys’) en tegen het geloof dat hen wordt opgedrongen. Wanneer een ‘student teacher’ steeds preekt over Much Afraid, een meisje dat altijd bang is, merkt Bulelo bijvoorbeeld op dat ze liever zou horen over Much Courageous. En wanneer er van hen verwacht wordt dat ze een God gehoorzamen die ze kennen noch liefhebben, koestert Bulelo in haar hart een eigen God, die engelen naar haar toestuurt: ‘They were black like me, and so was my God. He looked like me’.

Het enige wat de vriendinnen niet betwisten, is het belang van onderwijs zelf. Ze lezen alles wat los en vast zit – vooral westerse literatuur, zoals Shakespeare, Brönte en Louisa May Alcott – en studeren alsof hun leven ervan afhangt. Bulelo streeft naar niets minder dan uitmuntendheid, want zoals ze zelf zegt: ‘I was me, a very special specimen of the human race’.

Soms lijkt Weeding the Flowerbeds zelfs een ode aan Manzini Nazarene High School en de docenten die het onderwijs mogelijk maakten. Een van Bulelo’s favoriete leraren is Mr. Fields, een docent van de Universiteit van York die haar in de bibliotheek laat werken. Dankzij hem wordt de bibliotheek aangevuld met stapels en stapels nieuwe boeken, waaronder de African Writers Series van Heinemann. Voor Bulelo en haar vriendinnen, die niet veel meer Afrikaanse literatuur gelezen hebben dan Cyprian Ekwensi’s Burning Grass, is dat het beste wat hen kon overkomen. ‘Seeing their books made us feel that we could also write’.

En dat deed Mkhonza. Alleen werd Weeding the Flowerbeds niet in haar moederland gepubliceerd, maar in Amerika – Mkhonza’s kritiek op de monarchie leverde haar in Swaziland een schrijfverbod op. Natuurlijk weigerde ze haar pen neer te leggen (je bent een heldin of je bent het niet), maar doordat voorstanders van het regime haar bedreigden, aanvielen en haar werkkamer overhoophaalden, werd ze gedwongen te vluchten. In 2003 keerde ze terug naar Michigan State University (waar ze eerder al promoveerde in de Engelse literatuur) en daar ging ze door met haar activisme. Ze richtte onder andere de Association for African Women en de African Book Fund Group op, en die laatste organisatie stuurde meer dan duizend boeken naar onder andere de Universiteit van Swaziland. Als Bulelo tijdens haar rebelse middelbare-schooljaren in de toekomst had kunnen kijken, was ze uit elkaar gesprongen van trots.