Egypte: een leven in momenten

Eerlijk is eerlijk: toen ik op zoek ging naar een Egyptisch boek, was het wel heel verleidelijk om iets te kiezen van Nawal El Saadawi. Behalve gynaecoloog, feminist en politiek activist, is zij ook een van de beroemdste schrijvers van Egypte. Toch heb ik nog altijd niets van haar gelezen – hoog tijd om daar verandering in te brengen. Aan de andere kant maakt El Saadawi’s beroemdheid haar tot de meest voor de hand liggende keuze, terwijl dit project nou juist een zoektocht naar het onbekende is. Uiteindelijk besloot ik daarom dat ik El Saadawi voor later zou bewaren en koos ik voor de iets minder beroemde (maar nog steeds gerenommeerde) Ahdaf Soueif (1950), schrijver van korte verhalen, romans en politieke commentaren.

Ik las haar debuut Aisha (1983), uit het Engels vertaald door Aaldert van den Bogaard. Alhoewel er in grote letters ‘roman’ op de voorkant staat, lijkt dat verdacht veel op een verkoopstrategie. Het boek heeft namelijk meer weg van een verhalenbundel, of op zijn minst een roman-in-verhalen, waarin Soueif licht werpt op het leven van Aisha, haar kindermeisje Zeina en haar nicht Mimi. De hoofdrol is weggelegd voor Aisha, de dochter van Egyptische academici. We volgen haar gedurende haar hele leven: als klein meisje dat lachend op de rug van haar biddende oma klimt in een zonnig Caïro, als scholier die zich een plek probeert te veroveren op een vijandige school in Londen, en als volwassen vrouw die, terug in Egypte, vastzit in een gewelddadige relatie.

Vooral het verhaal over Aisha’s schooltijd in het Londen van de jaren ’60 maakt veel indruk. De vijftienjarige Aisha aanbidt Maggie Tulliver, Anna Karenina en Emma Bovary en ziet zichzelf als een heldin ‘met de ziel van een rocker’. Ze wil niets liever dan op zoek naar avontuur. In plaats daarvan belandt ze in ‘een groot, kil gebouw met duizenden lange meisjes in marineblauwe rokjes’. Als Egyptisch meisje hoort ze bij niemand thuis – niet bij de witte meisjes en niet bij de meisjes van kleur – en krijgt ze aan de lopende band micro-agressies en alledaags racisme over zich heen. Haar pogingen om in de menigte op te gaan zijn tevergeefs: ze blijft een ‘buitenstaander die naar binnen kijkt’. Ondanks alles slaagt ze erin om haar heldinnen niet te vergeten, want het verhaal eindigt niet treurig maar opstandig en rebels.  

Via Aisha leren we ook haar nicht Mimi en haar kindermeisje Zeina kennen. Mimi staat onder grote druk van haar moeder om zo snel mogelijk met een ‘geschikte Kopt’ thuis te komen, maar haar torenhoge eisenpakket staat haar in de weg: ‘Oren waren haar favoriete doelwit. Haar kritisch commentaar varieerde van het prozaïsche tot het bizarre: ze stonden te ver van het hoofd of ze waren te vlezig, te rood, of te doorzichtig’. Zeina, die uit een minder hoogopgeleide, traditionelere familie komt, heeft de luxe van kieskeurigheid niet. Zij wordt op vijftienjarige leeftijd gedwongen om met haar negentienjarige neef Sobhi te trouwen. In ‘De bruiloft van Zeina’ vertelt ze een jonge Aisha over het vreselijke ontharingsritueel dat voorafgaat aan een ronduit afschuwelijk ontmaagdingsritueel.

Toch neemt ook Zeina het lot in eigen hand. Wanneer Sobhi tot haar verschrikking een tweede vrouw neemt, besluit Zeina haar rivale te verleiden als onderdeel van een listige strategie om haar man weer voor zichzelf te hebben. Biseksualiteit speelt ook een rol in ‘De leerjongen’, een verhaal over een kapper-in-opleiding met een voorliefde voor het wassen van vrouwenhaar. Pas toen ik het boek uit had, besefte ik dat dit een primeur is. Voor zover ik me kan herinneren, kwamen er in geen enkel ander boek biseksuele personages voor.

Verhalenbundel, roman of roman-in-verhalen – Aisha is een geslaagd boek. Of het nou gaat om de spanning tussen het moderne en het traditionele, de levens van vrouwen in een patriarchale samenleving, of verschillende vormen van seksualiteit, Soueif schrijft empathisch, met een scherp oog voor detail en zonder een blad voor de mond te nemen. En alhoewel acht losstaande verhalen tot een gefragmenteerd geheel hadden kunnen leiden, werpen de momentopnames in Aisha juist licht op een geheel leven.