Ghana: hooggehakte vastberadenheid

De afgelopen weken hebben gewelddadige mannen meer dan eens een hoofdrol gespeeld in mijn wereldreis, zoals in Vase Kamara’s kroniek over de familiegeschiedenis van zijn mannelijke naamgenoten (het boek uit Guinee) en in Yambo Ouologuems roman vol doodslag en geweld (mijn keuze voor Mali). Vooral dat laatste boek was moeilijk verteerbaar, en daarom was het een grote opluchting om tussen alle geweldplegingen door op een feministische roman te kunnen terugvallen: Ama Ata Aidoo’s Keuzes. Een Liefdesroman.

Aidoo (1942) is een alleskunner. Ze schrijft romans, poëzie, toneelstukken en kinderboeken; was minister van Onderwijs in Ghana; en doceerde aan verschillende universiteiten in Amerika en Afrika. Ze schrijft vaak over sterke, feministische vrouwen en richtte in 2000 de Mbaasem Foundation op, een stichting die zich inzet voor het werk van vrouwelijke schrijvers uit Afrika. Voor Changes (1991), dat door Helen Henny werd vertaald als Keuzes (1994), won ze in 1992 de Commonwealth Writers’ Prize.

Het boek begint met een bekentenis (voor de lezers) en een verontschuldiging (voor de critici): eigenlijk had Aidoo beloofd om nooit over de liefde te schrijven. Er zijn immers zoveel belangrijkere onderwerpen in Ghana. Met Keuzes breekt ze die belofte. Dit boek, schrijft ze, is niet bedoeld als bijdrage aan enig debat.

De keuzes waar de roman om draait zijn die van Esi Sekyi, een ambitieuze vrouw die werkt als data-analist voor de overheid. Ze is hoogopgeleid, maakt lange uren en vliegt van de ene conferentie naar de andere. Die gedrevenheid botst met de traditionele maatschappij waarin vrouwen het huishouden doen en mannen ‘een indrukwekkend aantal zonen, runderen, paarden, geiten, vrouwen en dochters [bezitten]. Dat alles ook beslist in die volgorde van belangrijkheid’.

Esi’s huwelijk is al even traditioneel. Haar man Oko kan het maar moeilijk verkroppen dat Esi haar carrière boven het aanrecht verkiest en hij vraagt zich af of ze nog wel een Afrikaanse vrouw is. Wanneer hij haar op een morgen verkracht, begint Esi’s gevecht tegen de traditie pas echt. Esi noemt het ‘verkrachting binnen het huwelijk’, maar daar bestaat geen inheems woord voor. ‘Seks met zijn vrouw was immers iets waar een man recht op had; waar, hoe en wanneer hij maar wilde’.

Esi vraagt een scheiding aan en begint een affaire met de charismatische zakenman Ali Kondey. Hij is al getrouwd – met een vrouw die haar ambities opgaf om voor de kinderen te zorgen – maar Esi besluit zijn tweede vrouw te worden. Alleen door een traditioneel huwelijk te vermijden kan ze haar vrijheid bewaren. De prijs die ze daarvoor betaalt is eenzaamheid: ze brengt hun huwelijksnacht (en Kerst, en Oud en Nieuw) alleen door. Zoals Esi’s vriendin Opokuya zegt: ‘je kunt niet alles hebben. Niet als vrouw’.

Opokuya kan het weten, want zij is zelf ook in een gevecht met de traditie verwikkeld. Alhoewel zij conservatiever is dan Esi en alle zorgtaken in haar eentje op zich neemt, wil ze één ding van haar man Kubi: de auto. Het openbaar vervoer maakt het combineren van haar fulltimebaan met het huishouden en de zorg voor de kinderen bijna onmogelijk. De ruzie daarover verliest Opokuya zo goed als elke ochtend. Kubi wil de auto graag de hele dag ongebruikt voor zijn kantoor laten staan.

Behalve deze verstikkende man-vrouwverhoudingen, bekritiseert Aidoo ook het kolonialisme, dat ‘barrières’ heeft opgeworpen ‘tussen de diverse groepen Afrikanen’. Al met al lijkt haar eerdergenoemde bekentenis dan wel verontschuldiging niet helemaal terecht. Keuzes mag dan een liefdesroman zijn, maar draagt ook bij aan het debat.

Alhoewel Aidoo geen experimentele roman heeft geschreven, maakt ze wel gebruik van verschillende vertelvormen. In korte, ingesprongen alinea’s staan toelichtingen over de personages en over culturele gebruiken en sommige dialogen zijn in scriptvorm weergegeven. Aidoos taalgebruik is eenvoudig; haar beeldspraak treffend. Zo zijn Esi’s klakkende hakken ‘een ritmische echo van haar vastberadenheid’ en zegt de zevenjarige Kweku bij het zien van een zonsondergang boven de Golf van Guinee: ‘Zuster, de zee is gesmolten’.

Een aanrader dus, zowel qua inhoud als qua stijl. Wat mij betreft mogen er nog veel boeken zoals Keuzes volgen – romans met wat minder geweld en wat meer liefde.