Mijn Zuid-Afrikaanse boek vond ik dankzij de National Women’s Month. Die vindt plaats in augustus, want op 9 augustus 1956 marcheerden twintigduizend vrouwen uit heel Zuid-Afrika naar het parlement in Pretoria om te protesteren tegen de pasjeswet – een wet die zwarte mensen verplichtte om een identiteitsbewijs met zich mee te nemen naar een ‘wit gebied’ om te bewijzen dat ze daar mochten komen. Twee jaar geleden publiceerde Okay Africa ter ere van National Women’s Month een lijst van acht zwarte Zuid-Afrikaanse auteurs – allemaal vrouwen, allemaal invloedrijke schrijvers. Daar vond ik Kopano Matlwa (1985), een romanschrijver en arts die voor haar debuut Coconut zowel de European Union Literary Award won (in 2007) als de Wole Soyinka Prize for African Literature (in 2010). Een indrukwekkende prestatie, zeker aangezien ze het boek schreef terwijl ze Geneeskunde studeerde aan de Universiteit van Kaapstad.
Ik las haar tweede roman, Spilt Milk (geschreven tijdens het voltooien van haar studie), die door Lidwien Biekmann werd vertaald als Gedane zaken. Het is een van die romans waarbij je na een paar bladzijden al weet dat het een goed boek is, want Matlwa begint met lange, poëtische zinnen met veel komma’s en herhalingen. De vertaling van Biekmann is prachtig.
Het verhaal is een allegorisch commentaar op de relatie tussen zwarte en witte mensen in het Zuid-Afrika van na de apartheid. Het begint wanneer de daadkrachtige Mohumagadi na alle feestvreugde besluit dat er genoeg is gepraat. Tijd voor actie. Ze richt een elitaire school voor getalenteerde zwarte kinderen op, die een beetje doet denken aan de school die Oprah Winfrey in 2007 oprichtte in Meyerton. Het is een plek ‘waar wiskunde niet slechts een methode was om sterftecijfers bij te houden (…), maar een middel om iets toe te voegen aan het niets’, en ‘waar geschiedenis geen vak was over postonafhankelijkheidsrancune, oorlog en haat, maar een getuigenis van alles wat in de voorbije eeuwen was overwonnen’.
Het is ook een plek waar alles wat niet Afrikaans is wordt buitengesloten, zoals Hollywoodfilms over witte mensen en ‘hun probleempjes’. Een leerling zegt: ‘Hoe kan dat nou een leuke film zijn als wij daarin op de achtergrond alleen maar vloeren vegen, tafels afruimen, vuilnis ophalen en wc’s boenen waar kleine [witte] jongetjes een drol op hebben gedraaid?’ Hij heeft een punt, maar toch beschrijft Matlwa de school met de nodige kritiek, alsof Mohumagadi ietsje te ver is doorgeslagen in haar woede over het verleden.
Wel wordt de school een razend succes – in ieder geval totdat vier leerlingen achter in een schoolbus betrapt worden terwijl ze naar elkaars geslachtsdelen kijken. Onder druk van het schoolbestuur moet Mohumagadi een witte priester toelaten op het schoolterrein om de leerlingen bij te sturen: pater Bill. Hij lijkt alleen niet de juiste persoon te zijn voor deze klus, aangezien hij zelf na een seksschandaal werd weggestuurd bij de kerk. Bovendien blijkt hij een oude geliefde van Mohumagadi te zijn. Vijftien jaar geleden – in 1994, toen de apartheid officieel eindigde – brak hij haar hart. De schooldirecteur doet eerst alsof ze hem niet herkent, maar wanneer het nablijfklasje door zijn gestuntel compleet uit de hand loopt, wordt ze gedwongen om hem te confronteren.
Mohumagadi’s relatie met pater Bill heeft vooral een symbolische functie. Zoals Matlwa in een interview aangeeft, representeert Gedane zaken ‘the love lost between white and black South Africa, and the promises that we all made to each other in 1994 that none of us kept’. De pater staat symbool voor de witte mensen volgens wie het verleden ‘spilt milk’ is, terwijl Mohumagadi de zwarte mensen representeert die nog steeds woedend zijn over de verbroken beloftes.
De allegorie is sterk, maar de nadruk op symboliek heeft wel tot gevolg dat de beweegredenen van personages soms niet helemaal uit de verf komen. Het blijft bijvoorbeeld onduidelijk waarom Mohumagadi überhaupt ooit verliefd was op pater Bill, die wordt weggezet als een sullige, impulsieve en soms zelfs griezelige man. Een ander minpuntje is het einde van de roman, al zal ik dat hier niet verklappen. Toch zijn dit maar kleine kritiekpunten, want Gedane zaken blijft een schitterende, bij vlagen poëtische en door en door kritische roman over de staat van de Regenboognatie.
2 Reacties
Ik kan me herinneren dat er ook een Egyptische vrouw en arts is die vlammende boeken schreef. Die boeken ga ik gelijk weer even opzoeken. En ik verheug me al op het lezen van dit boek!
Nawal El Saadawi! Die staat ook op mijn lijst, al heb ik voor Egypte geloof ik een andere auteur gekozen, omdat ik haar naam al kende.